جشن تیرگان

جشن تیرگان
جشن تیرگان از راه رسیده تا با آداب و رسوم دیرینه اش به ما یادآوری کند که ایرانیان، مردمانی دوستدار شادی بوده اند و تقویم ایران باستان پر بوده است از جشنها و آیین هایی که با تحولات طبیعت و گذر فصل‌ها همنوا بوده و البته، بسیاری از آنها ریشه ای حماسی و اساطیری داشته اند.
از جمله این جشنها، می توان به جشنهای ماهیانه اشاره کرد؛ جشنهایی که در آن، نام روز با نام ماه یکی می شود. تیرگان یکی از این جشنهاست که همزمان است با سیزدهمین روز ماه تیر که “تیر روز” است و همنام با نام ماه. البته ناگفته نماند که چون در تقویم زرتشتی، ماهها سی روزه اند، زرتشتیان تیرگان را در دهمین روز تیر ماه (در تقویم امروزی) برگزار می کنند.

اما چه چیز این جشن را به یکی از مهمترین جشنهای ماهانه تبدیل کرده است؟
بسیاری این روز را روز کمان کشیدن بزرگ پهلوان ایرانی، تیر انداز نامدار، آرش کمانگیر می دانند. گویند: سالها میان ایرانیان و تورانیان جنگ بود؛ جنگی که در نهایت به محاصره سپاه منوچهر پیشدادی در مازندران توسط لشکر افراسیاب انجامید و این محاصره دوازده سال طول کشید. سرانجام دو طرف رو به صلح گذاشتند و منوچهر پیشنهاد داد که یکی از کمانداران ایرانی تیری رها کند و تورانیان به اندازه مسیری که تیر می پیماید، عقب بنشینند و مکان فرود آمدن تیر، مرز ایران و توران را مشخص کند. در این هنگام آرش، این تیرانداز چیره دست و بی مانند، پا به میدان گذاشت.

آرش می دانست که گستردگی سرزمین ایران و مرزهایش به نیروی بازوی او و پرشِ تیرش بستگی دارد! پس عزم خود را جزم کرد تا همه توانش را که همان جانش بود، در تیر بگذارد. کمان برداشت؛ بر فراز البرز کوه رفت و تیر را به سوی خاور رها کرد، چنان که در جا، جان داد! به فرمان اورمزد، فرشته باد نگهبان تیر شد تا آن که تیر در نهایت بر تنه درخت گردویی در کنار رود جیحون فرود آمد. افراسیاب که از پیمان شکنی هراس داشت، تا کرانه رود جیحون واپس نشست و بدین سان، مرز ایران و توران تعیین شد. از آن پس ایرانیان این روز را جشن می گرفتند، جشنی که تیرگان بود و یادآور تیر آرش.

از سوی دیگر، تیرگان، روز بزرگداشت تیشتر یا تیر، ایزد و ستاره باران بوده است. می گویند تیشتر در نبردی سنگین با اپوش ،دیو خشکسالی، در نهایت پیروز گشت و بارش باران آغاز گردید. از آن زمان، این روز، روز جشن و شادمانی بوده است و شاید به همین دلیل بوده که این جشن معمولاً در کنار آب و همراه با مراسمی در ارتباط با آب و طلب باران برپا می شده و از آن به نام جشن آبریزگان، آب پاشان و سرشوران نیز یاد کرده اند. از دیگر مراسم این روز، می توان به فال کوزه یا چُک دولَه اشاره کرد که برای انجامش، یک روز مانده به جشن، دختری را بر می گزینند و کوزه سفالین سبزرنگی را به دستش می دهند که “دولَه” نام دارد. دختر کوزه را از آب پاک پر می کند؛ دهانه آن را با پارچه ابریشمی سبزرنگی می پوشاند و سپس آن را نزد هر آن کس که آرزویی دارد و خواستار شرکت در این مراسم است، می برد و آنها اشیاء کوچکی چون گوشواره، انگشتر، سکه و نظیر آن را درون کوزه می اندازند. دختر کوزه را در زیر درختی همیشه سبز چون سرو یا مورد(مورت) می گذارد.

در روز جشن و پس از مراسم آب پاشان، همه کسانی که در کوزه شیئی انداخته اند، دور هم جمع می شوند و دختر کوزه را از زیر درخت می آورد. در این مراسم که بیشتر بانوان در آن شرکت می¬کنند، سالخوردگان با صدایی بلند شعر می خوانند و دختر در پایان هر شعر، یک شیء از داخل کوزه خارج می کند. بدین گونه، صاحب آن شیء متوجه می شود که شعر خوانده شده مربوط به نیت و آرزوی او بوده است.
رسم دیگر این روز به دستبند تیر و باد معروف است. در آغاز جشن و پس از خوردن شیرینی، بندی به نام تیر و باد را که از 7 ریسمان با رنگهای متفاوت تشکیل شده، به دست خود می بندند تا نُه روز بعد، در “باد روز” آن را در جایی بلند چون پشت بام باز کنند و به باد بسپارند تا پیام‌رسان آرزویشان باشد. معمولاً به هنگام رها کردن دستبند این شعر را می خوانند:
تیر برو باد بیا، غم برو شادی بیا
محنت برو روزی بیا، خوشه مرواری بیا

جشن تیرگان هنوز هم در برخی نقاط ایران برگزار می شود. از جمله می توان به برپاداشت آن در دماوند و آمل اشاره کرد. هموطنان زرتشتی هم هر سال، در شهرهای مختلف ایران چون تهران، کرج، یزد، روستاهای اطراف میبد، اردکان، کرمان، بم، شیراز، اصفهان و اهواز تیرگان را جشن می گیرند. مردم فراهان این جشن را در اول تیر ماه برگزار می کنند. آنها با طبخ غذاهایی چون دلمه و آش‌های محلی، این روز را در کنار بستگان خود و در دل طبیعت سپری می نمایند. در مازندران هم جشن تیرگان همچنان برپا می شود، البته با عنوان تيرماسيزّه شو و مطابق با تقویم مازندرانی که با 13 آبان در تقویم امروز ایران مقارن است.
این اختلافات زمانی در برگزاری این جشن، ناشی از تغییر و تحولاتی است که در سده های گذشته در زمینه های مختلف و از جمله تقویم رخ داده و این مختصر را مجال شرح آن نیست. آنچه مهم است، توجه ما به میراث زیبای گذشتگان‌مان و پاسداشت آن است. به امید آن که روزی دوباره، ایران سرزمین جشن و شادی شود!

در پایان، جشن تیرگان را به همه هموطنان عزیز، شادباش می گوییم. ضمن آن که با استناد به گفته ابوریحان بیرونی که این روز را روز بزرگداشت مقام نویسندگان در ایران دانسته، جایگاه والای تک تک نویسندگانی که در جهت آگاهی¬رسانی و حفظ و اعتلای فرهنگ این مرز و بوم در تلاش بوده اند و هستند را گرامی می داریم.

تیرگان خجسته باد،
روابط عمومی جنبش ملی ما هستیم